مقدمه :

ایجاد فضای سبز حرفه ای حساس و دقیق است و مراحل اول شروع کار طراحان فضای سبز به دقت و مطالعه بیشتر نیاز دارد.  با مشخص نمودن هدف از طراحی پارک و با برنام ریزی دقیق ، کار طراح به سرعت پیش رفته و امکان موفقیت بیشتر خواهد بود . پارک ها و باغ ها برای مردم و برای به سازی محیط زیست آنان احداث می گردد به این دلیل هر پروژه با در نظر گرفتن نیازهای روانی و جسمی افراد آن منطقه خاص برنامه ریزی شده و طراحی می گردد . طراح با ایجاد فضایی مناسب ، آسایش بیشتر مردم را فراهم آورده و پناهگاهی دلپذیر برای آنان فرهم می آورد .

کار طراحی باغ در چند مرحله اساسی انجام می گیرد این مراحل ممکن است به صورت های مختلف بیان و اجرا شود ولی چارت کلی آن بصورت زیر طبقه بندی می شود :

1-      مرحله انتخاب محل مناسب .

2-      بازدید از زمین و نقشه برداری .

3-      تجزیه و تحلیل یا ارزیابی مکان .

4-      تجزیه و تحلیل احتیاجات افرادی که بیشتر از آن محل استفاده می کنند .

5-      انتخاب قسمت های مختلف مجموعه .

6-      مربوط ساختن قسمت های انتخاب شده به یکدیگر.

7-      انتخاب گیاه .

8-      زیبا سازی .

1-      انتخاب مکان مناسب :

شکل زمین و اندازه مکان (زیربنا) در طراحی مجموعه اهمیت بسیار دارد . انتخاب مکان مناسب بهتر است زیر نظر طراح فضای سبز صورت گیرد چراکه طراح فضای سبز دارای دیدی گسترده تر نسبت به مهندسین عمران و معمار در این زمینه بوده و دارای دیدی سه بعدی می باشد . که بعد اول آن شامل انجام پروژه های عمرانی است ، بعد دوم آن انتخاب انواع گیاهان می باشد . بعد سوم ایجاد زیباسازی معماری گونه و ایجاد ارتباط بین فضای سرد و خشن ساختمانی با فضای زنده و لطیف گیاهی ، بطور کلی ایجاد فرم های هندسی می باشد . نتیجه اینکه انتخاب مکان مناسب برای طراحی یک پارک و مجموعه تفریحی باید بر عهده مهندس فضای سبز باشد .

2-      بازدید از زمین و نقشه برداری :

پس از اننتخاب مکان مناسب طراح به محل رفته و شخصا مکان را بررسی می نماید . در این مرحله با نقشه برداری ، نقشه کامل و دقیق مکان مثل پستی و بلندی حدود مجموعه و بالا خره تمام موقعیت های فیزیکی موجود در زمین را بر کاغذ رسم می نماید . معمولا طراح تمام مشخصات مورد احتیاج خود را آماده کرده و نتایج بدست آمده را محاسبه و ترسیم می نماید .

اطلاعات و مشخصات مورد نیاز عبارت اند از :

1-      عنوان نقشه برداری ، محل زمین ، مقیاس ، جهت شمال نقشه و زمین ، تاریخ .

2-      حدود زمین مجموعه وخیابانها و جادههای مجاور (با ذکر فاصله) .

3-      خطوط ساختمانها .

4-      نام صاحبان زینهای مجاور .

5-      محل دقیق تمام دیوارها ، پرچینها ، خیابانها ، مجاری فاضلاب ، پله ها ، با ذکر نوع مصالح بکار رفته یا نمای بکار رفته در این اماکن .

6-      محل پلها و چاهها و مستحدثاتی از این قبیل که در اطراف زمین وجود دارند .

7-      محل و نوع ، جهت جریان تمام مجاری اصلی فاضلاب در زمین یا زمینهای مجاور مجاری زهکشی . محل و نوع ، اندازه تمام خطوط آب ، گاز ، پیچهای آب ، محل کنتر ، تیر های برق ، تلفن و مسیر سیم های برق وتلفن.  

8-      محل و اندازه باتلاق ها ، مسیر سیلاب یا آبگیر های موجود در زمین .

9-      حدود نواحی جنگلی ، محل درختانموجود که قط آنها از 20 سانتیمتر تجاوز می نماید در نقشه مشخص گشته و نوع و ارتفاع و قطر تنه آنها ذکر گردد .

3-      تجزیه و تحلیل مکان :

در این مرحله طراح به محل مجموعه رفته و تمام جوانب محل را سنجیده و بر نقشه ای که نقشه برداری کرده است اطلاعات زیر را رسم می نماید :

1-      جهت بهترین و بدترین مناظر .

2-      از درختانی که در نقشه برداری اندازه گیری شده اند کدام یک حذف و کدام یک حفظ گردد (البته سعی بر آن باشد که درختان کهنسال حفظ گردد) .

3-      اجسام و ساختمانهای نا زیبا در زمین های مجاور (با ذکر فاصله تقریبی) .

4-      محل مناسب احداث ساختمانهای جدید در پارک .

5-      جهت حرکت خورشید .

6-      جهت وزش باد .

7-      تجزیه و تحلیل اقلیم خرد منطقه مجموعه .

8-      عوامل طبیعی دیگر ازجمله سرچشمه ها ، درختچه های کمیاب ، کف پوشهای گیاهی و ...

9-      مشخصات تمام عوامل مهم دیگر که مربوط به زمین خاص می گردد .

حال طراح از مجموع دانسته ها و اطلاعاتی که خود در نقشه برداری کسب کرده نقشه ای رسم می نماید .

4-      تجزیه وتحلیل نیازهای افرادی که بیشتر از آن مکان استفاده می نمایند :

در اینج طراح عوامل اجتماعی و نیازها و نوع زندگی افراد آن منطقه خاص را به ترتیب زیر تجزیه و تحلیل می نماید :

1-      سنجیدن نسبت تعداد افراد به وسعت آن ناحیه (جمعیت نسبی منطقه پارک ) .

2-      مقدار فضای سبز موجود در آن ناحیه .

3-      نسبت تقریبی تعداد کودکان به تعداد بزرگسالان آن منطقه .

4-      درآمد سرانه (بطور تقریب) .

5-      نیازهای فردی (نیازهای جسمی و روحی) .

6-      نیازهای اجتماعی .

جمع آوری چنین اطلاعاتی به صرف وقت و دقت زیاد نیاز دارد سهل انگاری در این مرحله طراح را گاهی با شکست کلی طرح روبرو ساخته است .

5-      انتخاب بخش های مختلف مجموعه :

در این مرحله طراح تمام دانسته هایی که از نتیجه تمام تجزیه و تحلیل جامعه بدست آورده است ، کنار هم گذاشته و قسمت های قابل استفاده و مورد احتیاج فضای سبز را مشخص می نماید . در اینجا او می تواند حدود اماکنی مانند محل بازی کودکان ، محل ورزش ، آبگیر یا دریاچه ، حوض ها ، رستوران ، محل پارکینگ ، محل پیک نیک و نشستن و گردهم آوردن افراد ، محل توالت ها ، محل ساختمان های گوناگون و ... را مشخص نماید .

6-      مربوط ساختن بخش های انتخاب شده :

در اینجا طراح سعی می کند سهل ترین راههای ارتباطی را طرح ریزی نماید . یک باغ یا پارک محل تفریح است ، باید حتی الامکان از احداث راههای پر پیچ و خم خودداری نمود . در موقع انتخاب نوع و مسیر پیاده رو ها به سه نکته باید توجه کرد که عبارتند از :

1-      عرض پیاده روها .

2-      انتخاب جنس مصالح پیاده روها .

3-      پیچ و خم و پستی و بلندی مناسب .

7-      انتخب گیاه :

حال که اماکن مورد استفاده و خصوط ارتباطی این مح-ل ها طرح گردید می توان گیاهان مورد نیاز را نیز انتخاب نمود . این انتخاب باید با در نظر گرفتن شرایط ناحیه و گیاهان بومی منطقه انجام گیرد . یک طراح دقیق انتخاب گیاه را با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی منطقه و نوع گیاهان بومی آن منطقه انجام می دهد . در تابستان به گباهانب که مانع تابش مستقیم نور خورشید بوده و به خنک کردن هوا کمک نماید نیاز است ، حال آنکه در زمستان گیاهانی که علاوه بر همیشه سبز بودن به گونه ای انتخاب و جاگزینی شوند که ممانعتی از تابش نور خورشید نکنند تا مردم بتوانند از گرمای دلپذیر آفتاب استفاده کنند البته برای این منظور از درختان سایبان خزان پذیر نیز استفاده می شود که معمولا در اطراف محل های نشستن و محل بازی کودکان و در مسیر پیاده روها بکار می رود . استفاده از گیاهان بومی منطقه ای که پارک در آن احداث می شود مزیت هایی از جمله مصرف کمتر آب ، امکان رشد سریع تر و بهتر ، نیاز کمتر به مراقبت و ... را دارد به عنوان مثال : در استان سیستان و بلوچستان در مرکز استان (زاهدان) درخت کاج دارای رشد و سلامت ، سریع و مطلوبی می باشد . همچنین در منطقه سیستان (زابل) گونه هایی همچون اکالپتوس ، خرزهره ، پده ، گز از گونه های بومی این منطقه بوده و از نظر مراقبت کاملا مستقل بوده اند . در مناطق جنوبی استان گل کاغذی ، کهور ، ابریشم مصری و انواع نخیلات به وفور یافت می شود .

انتخاب گیاه بهتر است با در نظر گرفتن رنگ ، شکل و فرم آن در فصول مختلف سال باشد همچنین این نکته مد نظر باشد که می توان با استفاده از گیاهان مختلف با رنگ و فیزیک خاص می توان به فضاهای موجود حجم و بعد داد .

8-      زیباسازی :

در اینجا طراح سعی می کند با مجسمه ها و علامات و ... بر زیبایی یک پارک اضافه و رنگ و جنس دیواره ها و نرده ها و وسایل کمکی دیگرمانند : آلاچیغ ها ، صندلی ها ، نیمکت ها و ... هماهنگ انتخاب می کند تا بر زیبایی پارک بیافزاید . معمولا سر درب های ورودی و خروجی هر پارک را مشخص می کند تا افرادی که از پارک دیدن می نمایند ، احساس امنیت بیشتر کرده و گم نشوند .

 نتیجه گیری :

به ترتیب ذکر شده در مقاله بالا کار طراحی از ابتدا تا انتها انجام می گیرد ، باید دانست که هر پروژه و هر طرح خصوصیاتی کاملا مربوط به خود داشته و نمی توان اصولی کلی برای طراحی تمام باغ ها و پارک های جهان و حتی تمام باغ های ایران وضع نمود . یک طراح موفق و دقیق طراحی است که بتواند مسائل مهم و مورد احتیاج هر منطقه را دریافته و همگام با احتیاجات فردی و اجتماعی مردم هر ناحیه طرح ریزی نماید .

دانشگاه زابل